XX wiek to czas olbrzymich zmian w sztuce, które doprowadziły do rewolucyjnych przeobrażeń. Na ich skutek realizm i precyzyjne odtwarzanie świata w malarstwie, rzeźbie lub grafice przestały być jedyną metodą artystycznego wyrazu. Pojawiły się też inne sposoby patrzenia na sztukę i rzeczywistość, w tym abstrakcjonizm.
Abstrakcjonizm – różnorodne podejście do tematu
Abstrakcjonizm to termin określający szerokie spektrum działań w sztukach wizualnych. Ich wspólnym mianownikiem jest jednak usunięcie przedstawień o formach nawiązujących do kształtów znanych z realnego świata – pejzaży, przedmiotów, zwierząt lub ludzi. W ten sposób uwalnia się sztukę od prostych ograniczeń – odrywa ją od korzeni wieloletniego dorobku kulturowego (łac. abstractio – oderwanie), z którego do tej pory czerpała.
Sztuka bezprzedmiotowa skupia się na uniwersalnych wartościach artystycznych – linii, proporcji, plamie barwnej, podnosząc je do rangi wartości samej w sobie i metody wyrazu dla wielu pokoleń twórców XX i XXI wieku.
Prekursorzy abstrakcjonizmu – jak sztuka zerwała kajdany przedstawieniowości?
Przez długi czas uznawało się, że prekursorem całego nurtu i kierunku, a także autorem pierwszej pracy abstrakcyjnej (1911) jest rosyjski malarz Wassily Kandinsky, który szukał uniwersalnego języka dla sztuki, łączącego rozmaite dziedziny. Jego wielobarwne kompozycje, składające się z geometrycznych form pozostających ze sobą w sieci relacji, pojawiają się we wszystkich podręcznikach do historii sztuki.
Ostatnie badania pokazują jednak, że Kandinsky wbrew pozorom nie był pierwszym artystą oderwanych od świata figuratywnego obrazów. Przed nim serie prac abstrakcyjnych tworzyła bowiem Hilma at Klint, szwedzka malarka, autorka choćby cyklu The Ten Biggest, pochodzącego z roku 1907. W swoich pracach łączyła proste figury geometryczne i intensywne kontrasty barwne.
Różne oblicza abstrakcjonizmu – rozwój kierunku
Abstrakcjonizm zerwał z dotychczasowymi wytycznymi w sztuce. Ich miejsce zajęła osobowość twórcza artysty, który mógł kreować alternatywne rzeczywistości i formy, wyłącznie przy pomocy nieprzedstawiających elementów – temat przestał bowiem mieć znaczenie.
Z czasem abstrakcjonizm zaczął się intensywnie rozwijać, a w jego ramach pojawiały się różne kierunki poszukiwań. Część twórców skupiła się na abstrakcji geometrycznej (Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz). Inni poszli kierunkiem niegeometrycznym (Jackson Pollock). Powstały rozmaite nurty, w tym choćby konstruktywizm, suprematyzm, minimal art, opt art, informel. Kierunek otworzył artystom nowe możliwości oraz dał szansę rozwoju na niespotykaną skalę. Stworzył fundamenty jednej z istotnych przestrzeni nowoczesnej sztuki.