Jan Lebenstein jest bez wątpliwości jednym z najważniejszych polskich malarzy drugiej połowy XX wieku. W opinii publicznej funkcjonuje przede wszystkim jako twórca budzących niepokój, na poły abstrakcyjnych figur osiowych.
Jednak w jego dorobku znajdziemy zdecydowanie więcej rozmaitych dzieł – od witraży aż do intrygujących grafik.
Świetnym przykładem tych ostatnich jest cykl prac inspirowanych kultową powieścią Folwark zwierzęcy, autorstwa George’a Orwella.
Słowa malowane linią – ilustracja i komentarz nie tylko do tekstu
Prace powstały pod silnym wpływem wielkiego dzieła literackiego i stanowią oczywiście swoisty hommage względem mistrza z Wielkiej Brytanii, który tworzył opowieści niepokojące, choć o mocno wizjonerskim charakterze. Sporo w nich również nawiązań do historii oraz przedstawienia mechanizmów rządzących ludzkim postępowaniem.
Wątki te są również widoczne w cyklu grafik wykonanych przez Jana Lebensteina. Cała teka stanowi nie lada gratkę dla miłośników sztuki i na rynku antykwarycznym pojawia się nader rzadko. Często można jednak napotkać pojedyncze plansze.
Teka została wydana w 1974 roku i składa się z 10 grafik, przedstawiających różne, szczególnie ważne dla opowieści momenty – od wypędzenia ludzi, przez plan budowy wiatraka, aż do sceny-klucza z wymownym tytułem: Wszystkie zwierzęta są równe, ale niektóre są równiejsze.
Warto przypomnieć, że cykl powstawał na emigracji w Paryżu, w czasach gdy wolność słowa w Polsce była mocno ograniczana. Stąd grafiki można interpretować jako mocną krytykę polityki oraz aktualnej wówczas sytuacji.
Nie da się również ukryć wątków satyrycznych o zdecydowanie ponadczasowym, uniwersalnym wymiarze. Folwark zwierzęcy to bowiem dzieło wielowymiarowe, które wciąż pozostaje aktualne, nawet pomimo upływu tak wielu lat od jego powstania.
Oryginalność, uniwersalność i sztuka
W cyklu graficznym połączono historię orwellowską z łatwo rozpoznawalnymi cechami stylu Lebensteina. Widzimy w nich płynne linie, organiczne formy i lekką karykaturyzację, czyli cechy tak charakterystyczne dla wszystkich prac artysty.
W większości grafiki mają formę mocno plakatową, wypełnioną czystym, graficznym rysunkiem. Artysta operuje intensywnymi plamami barwnymi, łączonymi w bardzo nieoczywiste zestawienia. Każda praca przykuwa uwagę, budzi emocje oraz zmusza do refleksji.
Satyra i karykatura nie prowadzą jednak tym razem do zbyt szerokich uśmiechów. Budzą raczej lekki niepokój oraz refleksję nad tym, czy faktycznie udało się nam, ludziom zmądrzeć i stać się bardziej ludzkimi?
***
Cykl Folwark zwierzęcy to dzieło niezwykłe w twórczości Jana Lebensteina. Przykuwa wzrok i budzi szereg emocji. Dlatego też nieustannie wzbudza zainteresowanie.
Tuż przed wybuchem pandemii koronawirusa Muzeum Okręgowe w Suwałkach planowało przypomnieć szerokiej publiczności kompletny zespół prac. Niestety ich plany zostały pokrzyżowane. Miejmy nadzieję, że jest to tylko chwilowe przesunięcie w czasie i niedługo będziemy mogli zobaczyć wszystkie grafiki w jednym miejscu na dedykowanej ekspozycji. Naprawdę warto!